Msza św.
MSZA ŚWIĘTA I JEJ CZĘŚCI
I
Najpiękniejsza rzecz po tej stronie nieba – tak ktoś kiedyś w zachwycie wypowiedział się na temat Mszy świętej. Czym jest Msza? Jaka jest jej forma? Jakie były jej dzieje? To wszystko będzie przedmiotem niniejszego cyklu, który dzisiaj rozpoczynamy.
Liturgia rzymskokatolicka trwała w niezmienionej formie od stuleci, aż do czasu Soboru Watykańskiego, który wprowadził szereg zmian. Pierwszą z nich to wprowadzenie języka narodowego. Do tej pory Msza odprawiana była w języku łacińskim, jednak w praktyce starożytny język Kościoła zniknął z naszych kościołów. Chociaż używanie łaciny nie jest czymś specyficznym mocno się kojarzy z obrzędem tradycyjnym.
Następna łatwo dostrzegalna cechą, po której odróżnia się dawną liturgię od nowej jest zwrócenie się kapłana, który w czasie odprawiania Mszy nie kieruje się „do ludu”, lecz do ołtarza, mając przed sobą krucyfiks, a nieraz i tabernakulum. Nazywa się to celebracją w „stronę Pana”. Niezależnie od faktycznego ustawienia ołtarza w Kościele, chodzi tu o symboliczne i wspólne zwrócenie się kapłana i całego zgromadzenia wiernych ku Wschodowi – gdyż ta strona świata w symbolice biblijnej i chrześcijańskiej wyobraża samego Chrystusa. We Mszy tradycyjnej wiele modlitw – zwłaszcza należących do samej liturgii ofiarnej kapłan odmawia po cichu (w tym formułę konsekracji). Wierni orientują się w tym, co dzieje się przy ołtarzu , głównie na podstawie gestów celebransa, jego krótkich wezwań skierowanych do wiernych i dzwonka ministranta. Szczególnie charakterystyczna jest długa cisza towarzysząca najważniejszej modlitwie mszalnej – Kanonowi. W tradycyjnym rycie rzymskim Mszy św. W trakcie liturgii ofiarnej używa się zawsze jednego i tego samego kanonu (modlitwy eucharystycznej). Jest to najstarsza tego rodzaju modlitwa na Zachodzie używana bez przerwy do naszych czasów. W nowym Mszale znajduje się ona jako tzw. I Modlitwa Eucharystyczna. Współcześnie kanon w tradycyjnym brzmieniu zastąpiony został głównie II Modlitwą Eucharystyczną opartą na motywach starożytnego Kanonu Hipolita. Treść modlitwy eucharystycznej stanowiącej samo jądro akcji liturgicznej, ma ogromne znaczenie dla poprawnego rozumienia tajemnicy wiary sprawowanej we Mszy św.
Do specyfiki liturgii tradycyjnej należy przechowanie wielu gestów uszanowania i adoracji, zwłaszcza wobec Chrystusa obecnego realnie w Eucharystii. Wiele z tych gestów weszło do liturgiki w średniowieczu wraz z uświadamianiem sobie realnej obecności Boga. Ewolucja dotyczy gestów celebransa, towarzyszących wypowiadaniu przezeń słów konsekracji. Stopniowo do rozwoju nauki o przeistoczeniu wprowadzano np. przyklęknięcie kapłana zarówno przed jak i po konsekracji chleba i wina oraz ukazywanie Postaci Eucharystycznych dla adoracji wiernym, a także pewne praktyki chroniące przed ewentualnym zbezczeszczeniem nawet najmniejsze cząstki Najświętszego Sakramentu.
Każda Msza św. Jest uosobieniem jedynej Ofiary krzyżowej Chrystusa, z którą łączy się cały Kościół i wierni. Widoczne jest to w samym kanonie oraz w ofiarowaniu. Kapłan nie tylko składa tu dary ofiarne chleba i wina ale i antycypuje samą Ofiarę, ofiarując Bogu Ojcu „niepokalaną hostię”.
Na koniec należy jeszcze wspomnieć o udziale wiernych w tradycyjnej liturgii. Odpowiadają oni na wezwanie kapłana, wypowiadają spólne Amen oraz dołączają się do Modlitwy Pańskiej, wykonując śpiewy Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei.
Liturgia rzymskokatolicka trwała w niezmienionej formie od stuleci, aż do czasu Soboru Watykańskiego, który wprowadził szereg zmian. Pierwszą z nich to wprowadzenie języka narodowego. Do tej pory Msza odprawiana była w języku łacińskim, jednak w praktyce starożytny język Kościoła zniknął z naszych kościołów. Chociaż używanie łaciny nie jest czymś specyficznym mocno się kojarzy z obrzędem tradycyjnym.
Następna łatwo dostrzegalna cechą, po której odróżnia się dawną liturgię od nowej jest zwrócenie się kapłana, który w czasie odprawiania Mszy nie kieruje się „do ludu”, lecz do ołtarza, mając przed sobą krucyfiks, a nieraz i tabernakulum. Nazywa się to celebracją w „stronę Pana”. Niezależnie od faktycznego ustawienia ołtarza w Kościele, chodzi tu o symboliczne i wspólne zwrócenie się kapłana i całego zgromadzenia wiernych ku Wschodowi – gdyż ta strona świata w symbolice biblijnej i chrześcijańskiej wyobraża samego Chrystusa. We Mszy tradycyjnej wiele modlitw – zwłaszcza należących do samej liturgii ofiarnej kapłan odmawia po cichu (w tym formułę konsekracji). Wierni orientują się w tym, co dzieje się przy ołtarzu , głównie na podstawie gestów celebransa, jego krótkich wezwań skierowanych do wiernych i dzwonka ministranta. Szczególnie charakterystyczna jest długa cisza towarzysząca najważniejszej modlitwie mszalnej – Kanonowi. W tradycyjnym rycie rzymskim Mszy św. W trakcie liturgii ofiarnej używa się zawsze jednego i tego samego kanonu (modlitwy eucharystycznej). Jest to najstarsza tego rodzaju modlitwa na Zachodzie używana bez przerwy do naszych czasów. W nowym Mszale znajduje się ona jako tzw. I Modlitwa Eucharystyczna. Współcześnie kanon w tradycyjnym brzmieniu zastąpiony został głównie II Modlitwą Eucharystyczną opartą na motywach starożytnego Kanonu Hipolita. Treść modlitwy eucharystycznej stanowiącej samo jądro akcji liturgicznej, ma ogromne znaczenie dla poprawnego rozumienia tajemnicy wiary sprawowanej we Mszy św.
Do specyfiki liturgii tradycyjnej należy przechowanie wielu gestów uszanowania i adoracji, zwłaszcza wobec Chrystusa obecnego realnie w Eucharystii. Wiele z tych gestów weszło do liturgiki w średniowieczu wraz z uświadamianiem sobie realnej obecności Boga. Ewolucja dotyczy gestów celebransa, towarzyszących wypowiadaniu przezeń słów konsekracji. Stopniowo do rozwoju nauki o przeistoczeniu wprowadzano np. przyklęknięcie kapłana zarówno przed jak i po konsekracji chleba i wina oraz ukazywanie Postaci Eucharystycznych dla adoracji wiernym, a także pewne praktyki chroniące przed ewentualnym zbezczeszczeniem nawet najmniejsze cząstki Najświętszego Sakramentu.
Każda Msza św. Jest uosobieniem jedynej Ofiary krzyżowej Chrystusa, z którą łączy się cały Kościół i wierni. Widoczne jest to w samym kanonie oraz w ofiarowaniu. Kapłan nie tylko składa tu dary ofiarne chleba i wina ale i antycypuje samą Ofiarę, ofiarując Bogu Ojcu „niepokalaną hostię”.
Na koniec należy jeszcze wspomnieć o udziale wiernych w tradycyjnej liturgii. Odpowiadają oni na wezwanie kapłana, wypowiadają spólne Amen oraz dołączają się do Modlitwy Pańskiej, wykonując śpiewy Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei.
II
Mszę świętą ustanowił Pan Jezus w Wielki Czwartek, podczas uczty paschalnej. Dysponujemy pięcioma wersjami opisu ustanowienia Eucharystii w Nowym Testamencie. Wszystkie są zapisem przekazu, który wcześniej był kultywowany w liturgii gmin chrześcijańskich. W relacjach tych mowa o określonych słowach i gestach samego Jezusa Chrystusa:
- odmówienie dziękczynienia,
- łamanie chleba,
- słowa wymawiane nad chlebem i winem, w których identyfikuje chleb ze swoim Ciałem, a wino ze swoja Krwią,
- polecenie „czyńcie to na moją pamiątkę”.
W liście św. Pawła do Koryntian czytamy opis, w jaki to sposób dokonywało się łamanie chleba i picie kielicha, przez co głosimy śmierć Pańską aż Pan przybędzie. Opisy skupiają się na samej istocie pozostawiając w cieniu ramy obrzędowe, którymi był rytuał żydowskiej Paschy. Chrześcijańska Eucharystia, jako taka nie jest ponawianiem Ostatniej Wieczerzy. Pascha była świętem jednorazowym w roku a Eucharystia sprawowana była co tydzień. Przejęła ona jednak istotne elementy z tradycji Paschy: charakter świąteczny i określoną wspólnotę z warunkami dostępu. W czasach apostolskich zaczyna się wyraźnie tworzyć własna forma. Eucharystia została wyodrębniona z kontekstu Paschy i otrzymała nowy kontekst dzień Pański, to znaczy dzień pierwszego spotkania ze Zmartwychwstałym. Niedziela i Eucharystia stanowią jedną całość, bowiem dzień Zmartwychwstania jest wewnętrznym terenem Eucharystii. Na początku było to uroczyste spontaniczne świętowanie.
Jakie były problemy łączenia Paschy z agapą zainteresowanych odsyłam do Pierwszego listu do Koryntian św. Pawła. Nie posiadamy zbyt wielu świadectw na temat przebiegu Mszy świętej w pierwszych trzech wiekach, mimo że wiemy, że Msza odgrywała centralne miejsce w życiu gmin chrześcijańskich a obecność Pana była bardzo intensywnie przeżywana. Po części ukrycie przebiegu celebracji wynikało z czasów prześladowań i aby nie wystawiać najświętszych spraw na kpinę pisarzy pogańskich. W misteria liturgiczne wtajemniczano stopniowo katechumenów nowo ochrzczonych. Św. Justyn mówi o stałym przebiegu celebracji, ale nie przytacza w ogóle formuł liturgicznych. Niektórzy twierdzą, że formuły w swoich konkretnych formach uzależnione były od inwencji celebransa.
Na pewno zaraz po odejściu Chrystusa nie było gotowego kompletu formuł chrześcijańskich, a zapewne ich główna podstawą była bogata starotestamentowa liturgia żydowska. Dopiero w IV w. docieramy do tekstów modlitw eucharystycznych redagowanych niewątpliwie przez chrześcijan. Gotowość przekazywania na piśmie wzorcowych formuł modlitwy mszalnej urzeczywistnia się dopiero w IV w. po Soborze Nicejskim i edykcie mediolańskim. Z tego okresu pochodzą Konstytucje Apostolskie (ok. 380 r.) najobszerniejsza kompilacja liturgiczno-kanoniczna starożytności.
Przed przedstawieniem współczesnych części Mszy świętej prześledźmy skrótowo niektóre jej składniki.
W II w. w Rzymie odmawia się prefacje razem z modlitwami konsekracyjnymi a do liturgio wprowadza się Sanctus, jako wstęp do konsekracji.
W III w. pojawia się dialog przed prefacją, wspomnienie zmarłych, zakończenie Kanonu; przed Komunia odmawia się Modlitwę Pańska, powstają pierwsze kolekty mszalne.
W IV w. znane są już główne modlitwy Kanonu, na wschodzie pojawia się Kyrie.
W V w. pojawia się śpiew na wejście (introit) oraz dwa czytania (epistoła i ewangelia), Alleluja, Credo, prefacje świąteczne, pozostałe części Kanonu i Ite missa est.
- odmówienie dziękczynienia,
- łamanie chleba,
- słowa wymawiane nad chlebem i winem, w których identyfikuje chleb ze swoim Ciałem, a wino ze swoja Krwią,
- polecenie „czyńcie to na moją pamiątkę”.
W liście św. Pawła do Koryntian czytamy opis, w jaki to sposób dokonywało się łamanie chleba i picie kielicha, przez co głosimy śmierć Pańską aż Pan przybędzie. Opisy skupiają się na samej istocie pozostawiając w cieniu ramy obrzędowe, którymi był rytuał żydowskiej Paschy. Chrześcijańska Eucharystia, jako taka nie jest ponawianiem Ostatniej Wieczerzy. Pascha była świętem jednorazowym w roku a Eucharystia sprawowana była co tydzień. Przejęła ona jednak istotne elementy z tradycji Paschy: charakter świąteczny i określoną wspólnotę z warunkami dostępu. W czasach apostolskich zaczyna się wyraźnie tworzyć własna forma. Eucharystia została wyodrębniona z kontekstu Paschy i otrzymała nowy kontekst dzień Pański, to znaczy dzień pierwszego spotkania ze Zmartwychwstałym. Niedziela i Eucharystia stanowią jedną całość, bowiem dzień Zmartwychwstania jest wewnętrznym terenem Eucharystii. Na początku było to uroczyste spontaniczne świętowanie.
Jakie były problemy łączenia Paschy z agapą zainteresowanych odsyłam do Pierwszego listu do Koryntian św. Pawła. Nie posiadamy zbyt wielu świadectw na temat przebiegu Mszy świętej w pierwszych trzech wiekach, mimo że wiemy, że Msza odgrywała centralne miejsce w życiu gmin chrześcijańskich a obecność Pana była bardzo intensywnie przeżywana. Po części ukrycie przebiegu celebracji wynikało z czasów prześladowań i aby nie wystawiać najświętszych spraw na kpinę pisarzy pogańskich. W misteria liturgiczne wtajemniczano stopniowo katechumenów nowo ochrzczonych. Św. Justyn mówi o stałym przebiegu celebracji, ale nie przytacza w ogóle formuł liturgicznych. Niektórzy twierdzą, że formuły w swoich konkretnych formach uzależnione były od inwencji celebransa.
Na pewno zaraz po odejściu Chrystusa nie było gotowego kompletu formuł chrześcijańskich, a zapewne ich główna podstawą była bogata starotestamentowa liturgia żydowska. Dopiero w IV w. docieramy do tekstów modlitw eucharystycznych redagowanych niewątpliwie przez chrześcijan. Gotowość przekazywania na piśmie wzorcowych formuł modlitwy mszalnej urzeczywistnia się dopiero w IV w. po Soborze Nicejskim i edykcie mediolańskim. Z tego okresu pochodzą Konstytucje Apostolskie (ok. 380 r.) najobszerniejsza kompilacja liturgiczno-kanoniczna starożytności.
Przed przedstawieniem współczesnych części Mszy świętej prześledźmy skrótowo niektóre jej składniki.
W II w. w Rzymie odmawia się prefacje razem z modlitwami konsekracyjnymi a do liturgio wprowadza się Sanctus, jako wstęp do konsekracji.
W III w. pojawia się dialog przed prefacją, wspomnienie zmarłych, zakończenie Kanonu; przed Komunia odmawia się Modlitwę Pańska, powstają pierwsze kolekty mszalne.
W IV w. znane są już główne modlitwy Kanonu, na wschodzie pojawia się Kyrie.
W V w. pojawia się śpiew na wejście (introit) oraz dwa czytania (epistoła i ewangelia), Alleluja, Credo, prefacje świąteczne, pozostałe części Kanonu i Ite missa est.
III
Najstarszy znany formularz Mszy świętej to liturgia klementyńska.
Msza składała się z następujących elementów:
I. „Msza katechumenów”
1. Czytanie Prawa
2. Czytanie Proroków
3. Śpiew Psalmów
4. Czytanie Dziejów Apostolskich
5. Czytanie Ewangelii
6. Homilia
7. Modlitwy litanijne za katechumenów, opętanych, pokutników, przeplatane śpiewem Kyrie eleison, na koniec błogosławieństwo biskupa i odesłanie katechumenów.
II. „Msza wiernych”
8. Modlitwy litanijne za wiernych (za Kościół świat, za biskupów, kapłanów i całe duchowieństwo, za dziewice, wdowy i sieroty, za dobroczyńców Kościoła, za neofitów, chorych, podróżujących, skazańców, nieprzyjaciół i prześladowców, za dzieci chrześcijańskie, za każdą duszę chrześcijańską - na końcu błogosławieństwo biskupa
9. Pocałunek pokoju
10. Umycie rąk
11. Przyniesienie darów i ich ofiarowanie
12. Anafora (prefacja, trishagion, opis Ustanowienia i konsekracja, anamneza, epikleza, memento)
13. Komunia
14. Dziękczynienie
15. Rozesłanie wiernych
Dla zrozumienia treści wyjaśnijmy podstawowe pojęcia:
Anafora - centralna część Eucharystii, przez wieki używana była tylko jedna anafora - Kanon Rzymski, po reformach Soboru Watykańskiego II, powstało ich znacznie więcej i przybrały nazwę Modlitwy Eucharystyczne.
Msza składała się z następujących elementów:
I. „Msza katechumenów”
1. Czytanie Prawa
2. Czytanie Proroków
3. Śpiew Psalmów
4. Czytanie Dziejów Apostolskich
5. Czytanie Ewangelii
6. Homilia
7. Modlitwy litanijne za katechumenów, opętanych, pokutników, przeplatane śpiewem Kyrie eleison, na koniec błogosławieństwo biskupa i odesłanie katechumenów.
II. „Msza wiernych”
8. Modlitwy litanijne za wiernych (za Kościół świat, za biskupów, kapłanów i całe duchowieństwo, za dziewice, wdowy i sieroty, za dobroczyńców Kościoła, za neofitów, chorych, podróżujących, skazańców, nieprzyjaciół i prześladowców, za dzieci chrześcijańskie, za każdą duszę chrześcijańską - na końcu błogosławieństwo biskupa
9. Pocałunek pokoju
10. Umycie rąk
11. Przyniesienie darów i ich ofiarowanie
12. Anafora (prefacja, trishagion, opis Ustanowienia i konsekracja, anamneza, epikleza, memento)
13. Komunia
14. Dziękczynienie
15. Rozesłanie wiernych
Dla zrozumienia treści wyjaśnijmy podstawowe pojęcia:
Anafora - centralna część Eucharystii, przez wieki używana była tylko jedna anafora - Kanon Rzymski, po reformach Soboru Watykańskiego II, powstało ich znacznie więcej i przybrały nazwę Modlitwy Eucharystyczne.
Trishagion - dosłownie trzykroć Święty, greckie hagios, hymn, aklamacja „Święty Boże, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami”.
Anamneza - (przypominać, wspominać, czynić pamiątkę) to nazwa jednej z modlitw używanych podczas liturgii eucharystycznej Anamneza nawiązuje do słów wypowiedzianych podczas Ostatniej Wieczerzy, w której mówi on do uczniów "To czyńcie na moją pamiątkę" Anamneza jest wspomnieniem śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, wspomnieniem Ostatniej Wieczerzy i śmierci Chrystusa na krzyżu. Jest to odwołanie się do tej chwili, w której Jezus umarł, do tej samej ofiary. Czasami błędnie przyjmuje się, że jest to składanie ofiary Chrystusa za każdym razem od nowa.
Epikleza - jest modlitwą błagalną, aby Duch Święty zstąpił na dary ofiarne i przemienił je w Ciało i Krew Pańską dla duchowego pożytku tych, którzy je przyjmują.
Anamneza - (przypominać, wspominać, czynić pamiątkę) to nazwa jednej z modlitw używanych podczas liturgii eucharystycznej Anamneza nawiązuje do słów wypowiedzianych podczas Ostatniej Wieczerzy, w której mówi on do uczniów "To czyńcie na moją pamiątkę" Anamneza jest wspomnieniem śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, wspomnieniem Ostatniej Wieczerzy i śmierci Chrystusa na krzyżu. Jest to odwołanie się do tej chwili, w której Jezus umarł, do tej samej ofiary. Czasami błędnie przyjmuje się, że jest to składanie ofiary Chrystusa za każdym razem od nowa.
Epikleza - jest modlitwą błagalną, aby Duch Święty zstąpił na dary ofiarne i przemienił je w Ciało i Krew Pańską dla duchowego pożytku tych, którzy je przyjmują.
IV
Wieki IV do VII to rozwój twórczości liturgicznej. Pojawiają się stałe miejsca kultu i wzbogacone zostają formularze liturgiczne. Im bardziej zostają one wzbogacone dodatkowymi gestami i modlitwami tym większym stopniu wzbogacenia te wychodzą poza niezbędny kanon sakramentalny, ujawniają się różnice lokalne. Wykrystalizowały się cztery różne obrządki zwane rytami: liturgia egipska, liturgia syryjska, liturgia gallikańska, liturgia rzymska. Poświęcimy tu kilka słów właśnie tej ostatniej. Cechami charakterystycznymi była oszczędność słowa, doskonała struktura retorycznych zwrotów, dostojność, powaga, umiar pełen dostojeństwa i precyzji. Struktura mszy była ustalona a duże znaczenie przywiązywano do używania wyłącznie ustalonego tekstu kanonu. Posługiwanie się słowami odmiennymi od ustalonych uchodziło za świętokradztwo. Stałość ta doprowadziła do tego, że wierni znali go na pamięć, mimo że nie wolno go było wiernym odmawiać głośno co również poczytywano za świętokradztwo. Kanon Rzymski tworzył się przez kilka epok, ale jego jądro pochodzi IVw. A wiek VI za pontyfikatu Grzegorza Wielkiego został ustalony w wersji, jaka dziś znamy.
Wiele modlitw odmawianych było po cichu. Stad pochodzi określenie w obrządku łacińskim określenie ciszy Kanonu, gdy kapłan odmawiał po cichu najważniejszą modlitwę Ofiary a wierni na klęczkach włączali się w nią w milczeniu. Rozwijał się bardzo intensywnie chorał gregoriański.
Powszechna dzisiaj Msza święta koncelebrowana pojawiła się dopiero jako owoc Vaticanum II w XX w. – jest to koncelebra w której uczestniczą sami kapłani bez biskupa.
W przeszłości rozróżniano ‘koncelebrę sakramentalną” i „koncelebrę ceremonialną”. Nie sposób dzisiaj ustalić, w jakim zakresie świecie chrześcijańskim praktykowano koncelebrę Mszy świętej.
W koncelebrze sakramentalnej wszyscy celebrujący wymawiają razem słowa przemiany eucharystycznej i dokonują sakramentu. Taka koncelebra wyszła na Zachodzie z użycia w XII w.
W Koncelebrze ceremonialnej Mszę świętą odprawiał tylko biskup konsekrując hostię i odmawiając modlitwę eucharystyczną. Pozostała na Zachodzie jedynie w formie Mszy sakry biskupiej i święceń kapłańskich.
Czy kiedyś odprawiano Eucharystię „twarzą do ludu”? Należy odpowiedzieć, że tak. Pierwsze stoły, na których odprawiano Eucharystię miały kształt liter greckich ? ?, gdzie wszyscy zajmowali miejsca na zewnątrz, patrząc w kierunku centralnym. Patrzyli w jedną stronę. Chrześcijanie zwracali się ku wschodowi geograficznemu ten sposób, że orientowane były albo absydą albo wejściem, co odróżniało je od synagog.
Również w średniowieczu to jest około V-VI w. zanikła również tradycja udzielania Komunii świętej na rękę. Około roku 800 był to już tylko przywilej duchowieństwa. Co było powodem zmiany rozdzielania Komunii świętej we wszystkich obrządkach nie wiadomo.
Od około IX –XI w. dokonuje się zmiana użycia chleba kwaszonego na przaśny czyli opłatka.
Wynikało to z zamiany chleba przygotowanego przez wiernych i składanego w ofierze na chleb szczególnego rodzaju, przeznaczonego wyłącznie do użytku liturgicznego, co miało lepiej wyrazić czystość i świętość Eucharystii. W tej sytuacji rozluźnieniu ciągłości między chlebem domowym a liturgicznym zatraciła sens procesja wiernych z chlebem przeznaczonym na ofiarę. Wierni jednak mogą przynosić inne przedmioty związane z sakramentem i kultem.
Wiele modlitw odmawianych było po cichu. Stad pochodzi określenie w obrządku łacińskim określenie ciszy Kanonu, gdy kapłan odmawiał po cichu najważniejszą modlitwę Ofiary a wierni na klęczkach włączali się w nią w milczeniu. Rozwijał się bardzo intensywnie chorał gregoriański.
Powszechna dzisiaj Msza święta koncelebrowana pojawiła się dopiero jako owoc Vaticanum II w XX w. – jest to koncelebra w której uczestniczą sami kapłani bez biskupa.
W przeszłości rozróżniano ‘koncelebrę sakramentalną” i „koncelebrę ceremonialną”. Nie sposób dzisiaj ustalić, w jakim zakresie świecie chrześcijańskim praktykowano koncelebrę Mszy świętej.
W koncelebrze sakramentalnej wszyscy celebrujący wymawiają razem słowa przemiany eucharystycznej i dokonują sakramentu. Taka koncelebra wyszła na Zachodzie z użycia w XII w.
W Koncelebrze ceremonialnej Mszę świętą odprawiał tylko biskup konsekrując hostię i odmawiając modlitwę eucharystyczną. Pozostała na Zachodzie jedynie w formie Mszy sakry biskupiej i święceń kapłańskich.
Czy kiedyś odprawiano Eucharystię „twarzą do ludu”? Należy odpowiedzieć, że tak. Pierwsze stoły, na których odprawiano Eucharystię miały kształt liter greckich ? ?, gdzie wszyscy zajmowali miejsca na zewnątrz, patrząc w kierunku centralnym. Patrzyli w jedną stronę. Chrześcijanie zwracali się ku wschodowi geograficznemu ten sposób, że orientowane były albo absydą albo wejściem, co odróżniało je od synagog.
Również w średniowieczu to jest około V-VI w. zanikła również tradycja udzielania Komunii świętej na rękę. Około roku 800 był to już tylko przywilej duchowieństwa. Co było powodem zmiany rozdzielania Komunii świętej we wszystkich obrządkach nie wiadomo.
Od około IX –XI w. dokonuje się zmiana użycia chleba kwaszonego na przaśny czyli opłatka.
Wynikało to z zamiany chleba przygotowanego przez wiernych i składanego w ofierze na chleb szczególnego rodzaju, przeznaczonego wyłącznie do użytku liturgicznego, co miało lepiej wyrazić czystość i świętość Eucharystii. W tej sytuacji rozluźnieniu ciągłości między chlebem domowym a liturgicznym zatraciła sens procesja wiernych z chlebem przeznaczonym na ofiarę. Wierni jednak mogą przynosić inne przedmioty związane z sakramentem i kultem.
V
Obrzędy wstępne. Wprowadzają w całą liturgię. Podczas obrzędów wstępnych cała wspólnota przygotowuje się do liturgii słowa i liturgii eucharystycznej. Obrzędy wstępne pomagają zawiązać wspólnotę między uczestniczącymi w Eucharystii. Obrzędy wstępne dzielą się na:
1. Pieśń na wejście – jeśli pieśń nie jest śpiewana wtedy kapłan, lektor, lub inny upoważniony świecki odczytuje antyfonę (można ją również odczytać po przyjściu do ołtarza). Śpiew towarzyszy procesji kapłana i usługujących.
2. Wejście.
• krótkie wejście – kapłan(i) wraz z usługującymi, po wyjściu z zakrystii, udają się najkrótszą drogą do prezbiterium.
• procesja wejścia – uroczyste, procesyjne wejście kapłana(ów) wraz z asystą do prezbiterium.
• krótkie wejście – kapłan(i) wraz z usługującymi, po wyjściu z zakrystii, udają się najkrótszą drogą do prezbiterium.
• procesja wejścia – uroczyste, procesyjne wejście kapłana(ów) wraz z asystą do prezbiterium.
3. Pozdrowienie ołtarza – oddanie największej czci ołtarzowi:
• pokłon – wyraża szacunek do ołtarza, który symbolizuje Chrystusa. Powinien być głęboki.
• Ucałowanie ołtarza – wyraża hołd Kościoła pielgrzymującego dla Kościoła Niebieskiego. Ołtarz całują kapłani i diakoni.
• Okadzenie ołtarza – stosuje się podczas uroczystych Mszy świętych. Okadza się również krzyż, co wskazuje na ofiarę Chrystusa, która się spełnia podczas każdej Eucharystii.
4. Znak krzyża – znakiem krzyża rozpoczyna się i kończy każdą Eucharystię i modlitwę. Wierni czyniący znak krzyża wyrażają swoją wiarę w odkupieńczą moc śmierci i zmartwychwstania Chrystusa.
5. Pozdrowienie ludu – ma na celu wytworzenie jedności i wspólnoty między wszystkimi wiernymi i kapłanem. Mszał Rzymski dopuszcza 5 form pozdrowienia, na które zawsze wierni odpowiadają „I z duchem twoim”. Gdy liturgii przewodniczy biskup, wtedy używa pozdrowienia „Pokój z wami”.
6. Wprowadzenie do liturgii dnia – może to zrobić sam kapłan sprawujący Najświętszą ofiarę, jak i jeden z usługujących (ewentualnie inny, upoważniony świecki do tej czynności). Powinno być to krótkie wprowadzenie. Zazwyczaj w wprowadzeniu (lub po) kapłan podaje intencje sprawowanej Mszy świętej (może to również uczynić świecki).
7. Akt pokuty – to przyznanie się do swojej grzeszności przed całym Kościołem. Pełni on rolę oczyszczającą przed liturgią słowa i liturgią eucharystyczną. Akt pokuty składa się z wezwania kapłana, chwili ciszy, formuły wyznania grzechów i absolucji (prośba o przebaczenie wyznanych grzechów kierowana przez kapłana w imieniu całego ludu. Mszał Rzymski dopuszcza 4 formy aktu pokuty:
• „Spowiadam się...” (tzw. Confiteor) – pierwsza forma aktu pokuty. Po niej pojawia się Kyrie.
• Dialog („Zmiłuj się nad nami Panie…”) – druga forma aktu pokuty. Po niej również pojawia się Kyrie.
• Tropy („Panie, Ty nas wyzwoliłeś z niewoli grzechu. Zmiłuj się nad nami”) – trzecia forma aktu pokuty.
• Aspersja – Pokropienie wodą święconą. Powinno się stosować w niedziele, a szczególnie w okresie Wielkanocnym. Czwarta forma aktu pokuty.
• „Spowiadam się...” (tzw. Confiteor) – pierwsza forma aktu pokuty. Po niej pojawia się Kyrie.
• Dialog („Zmiłuj się nad nami Panie…”) – druga forma aktu pokuty. Po niej również pojawia się Kyrie.
• Tropy („Panie, Ty nas wyzwoliłeś z niewoli grzechu. Zmiłuj się nad nami”) – trzecia forma aktu pokuty.
• Aspersja – Pokropienie wodą święconą. Powinno się stosować w niedziele, a szczególnie w okresie Wielkanocnym. Czwarta forma aktu pokuty.
8. Kyrie („Panie zmiłuj się nad nami”) – śpiewane lub recytowane. Nie odmawia się, gdy występowała 3, lub 4 forma aktu pokuty. Jest to błaganie ludu o przebaczenie grzechów i prośba o Boże Miłosierdzie.
9. Gloria („Chwała na wysokości Bogu”) – hymn pochwalny. Powstał już na początku chrześcijaństwa. Nie można go niczym innym zastępować w liturgii. Odśpiewuję się go (można również recytować) w niedziele, uroczystości i niektóre święta. Tego hymnu nie śpiewa się w Adwencie (wyjątkiem są roraty, podczas których zawsze śpiewa się hymn) i Wielkim Poście.
10. Kolekta (oracja) – zwana również modlitwą dnia. Rozpoczyna się od wezwania kapłana „Módlmy się”, po którym powinna nastąpić chwila ciszy, podczas której wierni modlą się w milczeniu. Następnie kapłan odmawia kolektę z rozłożonymi rękami (składa je na słowa „Przez naszego Pana”, lub inne, podobne zakończenie kolekty). Po ukończeniu kolekty lud odpowiada „Amen” włączając się i potwierdzając tym samym modlitwę. „Amen” ludu kończy również obrzędy wstępne, jeżeli nie występuje hymn do Ducha Świętego.
11. Hymn do Ducha Świętego – jeśli w jakimś kościele nie istnieje tradycja śpiewania hymnu, nie powinno się go wprowadzać. Natomiast, jeśli gdzieś taka tradycja się uchwaliła, powinna być kontynuowana i pielęgnowana. Podczas hymnu wzywa się Ducha Świętego (zazwyczaj prosi się go o umocnienie, dar wspólnoty i zrozumienia Słów Pisma Świętego, które będę odczytana zaraz po hymnie).
11. Hymn do Ducha Świętego – jeśli w jakimś kościele nie istnieje tradycja śpiewania hymnu, nie powinno się go wprowadzać. Natomiast, jeśli gdzieś taka tradycja się uchwaliła, powinna być kontynuowana i pielęgnowana. Podczas hymnu wzywa się Ducha Świętego (zazwyczaj prosi się go o umocnienie, dar wspólnoty i zrozumienia Słów Pisma Świętego, które będę odczytana zaraz po hymnie).
VI
Podczas liturgii słowa wszyscy pożywiają się pokarmem, jakim jest Słowo Boże. Chrystus przemawia do swojego ludu przez ludzi (kapłanów i świeckich) przemieniając ich serca. W dni powszednie odczytuje się dwa czytania – czytanie ze Starego Testamentu lub Dziejów, Listów Apostolskich i ewentualnie Apokalipsy (to zależy od układu czytań w danym roku) i Ewangelię. Między czytaniami wykonuje się Psalm i aklamację „Alleluja”. W niedziele i uroczystości odczytuje się trzy czytania. Jedno ze Starego Testamentu, jedno z Dziejów, Listów Apostolskich lub Apokalipsy i Ewangelię. Między pierwszym a drugim czytaniem występuje psalm, a przed Ewangelią odśpiewuje się aklamację „Alleluja”. Zazwyczaj w liturgii niedzielnej czytanie ze Starego Testamentu jest związane tematycznie z Ewangelią, natomiast drugie czytanie bardzo rzadko jest związane z Ewangelią i na siłę nie należy się doszukiwać powiązań między tym drugim czytaniem, a Ewangelią. Są również odpowiednio dobrane czytania na Msze o świętych, do liturgii sakramentów i sakramentaliów; do Mszy świętych wotywnych i okolicznościowych. Czytania powinny być odczytywane przez diakona, lub usługujących. Jeśli kapłan sam jest przy ołtarzu wtedy winien przeczytać czytania. Ewangelię może odczytywać diakon i kapłan - nikt inny. Psalm powinien śpiewać kantor, lub psałterzysta. Nie powinna się zdarzać sytuacja, by psalm został odśpiewany przez organistę.
1. Pierwsze czytanie – jest to zazwyczaj fragment Starego Testamentu lub Dziejów Apostolskich.
1. Pierwsze czytanie – jest to zazwyczaj fragment Starego Testamentu lub Dziejów Apostolskich.
2. Psalm responsoryjny – odpowiednio dobrany. Zazwyczaj najbardziej nawiązuje do pierwszego czytania.
3. Drugie czytanie – fragment Dziejów, Listów Apostolskich lub Apokalipsy.
4. Sekwencja – zawsze powinna być odśpiewywana. Sekwencja pojawia się tylko w niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego i Uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Jest to forma hymnu.
5. Aklamacja – gdy psałterzysta, kantor lub ktoś inny zaczyna odśpiewywać aklamację wszyscy uczestniczący w liturgii powstają. Jest to śpiew „Alleluja” przed i po wersecie wprowadzającym bezpośrednio w tematykę Ewangelii dnia. Gdy trwa Wielki Post zamiast refrenu „Alleluja” odśpiewuje się „Chwała Tobie Słowo Boże”, lub „Chwała Tobie Królu Wieków”.
6. Ewangelia – może ją czytać tylko diakon lub kapłan, nigdy zaś żaden wierny świecki. Jest to szczyt liturgii słowa. Diakon zawsze przed odczytaniem Ewangelii otrzymuje błogosławieństwo od głównego celebransa (biskupa, czy prezbitera). Kapłan natomiast przed odczytaniem Ewangelii odmawia modlitwę przygotowawczą. Podczas odczytywania Ewangelii wszyscy stoją. Gdy liturgia ma uroczystą formę sprawowania, wtedy Ewangelię odczytuje się z Ewangeliarza, który procesyjnie zanosi się do ambony wraz ze świecami.
7. Homilia (lub kazanie) – homilia bezpośrednio nawiązuje do czytań odczytanych bezpośrednio przed nią, kazanie zaś jest to mowa okolicznościowa (np. podczas Mszy Świętej w rocznicę zdobycia niepodległości). Homilię (kazanie) może wygłaszać tylko diakon i kapłan. Nie powinno się opuszczać homilii (kazania) w niedzielę i święta nakazane. Homilię (kazanie) można również wygłaszać zawsze, gdy przemawiają za tym względu duszpasterskie.
8. Credo (wyznanie wiary) – credo odmawia się w niedziele i uroczystości. Można je zastępować krótszymi wersjami, lub przy różnych okolicznościach pytaniami („Czy wierzysz…”; „Czy wyrzekasz się…”).
Na słowa „I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem” wykonuje się głęboki skłon. W święta Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego podczas wcześniej wymienionych słów przyklęka się.
Na słowa „I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem” wykonuje się głęboki skłon. W święta Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego podczas wcześniej wymienionych słów przyklęka się.
9. Modlitwa powszechna (modlitwa wiernych) – jest to zakończenie liturgii słowa. Wprowadzenie i zakończenie do modlitwy powszechnej wypowiada kapłan, intencje zaś podaje diakon, kantor, lub inny wierny świecki. Modlitwa powszechna powinna zawierać od 4 do 6 wezwań. W wezwaniach powinno się uwzględnić intencje za Kościół; za rządzących; za doświadczanych trudnościami, cierpiących; za miejscową wspólnotę. Można również podawać intencje dostosowane do danych okoliczności – np. podczas ślubu za nowożeńców lub, gdy liturgia jest sprawowana w intencji zmarłego, to o zbawienie dla jego duszy.
VII
A teraz część Mszy świętej, która osiąga swój szczyt podczas Modlitwy eucharystycznej. Dzieli się ona na trzy części:
1. Przygotowanie darów:
• Śpiew na ofiarowanie – pieśń śpiewana podczas procesji z darami i przygotowania darów, aż do słów „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę” (lub inną formę dozwoloną przez Mszał Rzymski).
• Procesja z darami – uroczyste przyniesienie do ołtarza darów. Zazwyczaj oprócz chleba i wina zanosi się inne dary (np. chleb). Należy pamiętać, że gdy w procesji niesie się więcej darów, wtedy chleb i wino oddaje się w ręce kapłana na końcu. Procesję z darami powinni prowadzić ministranci kadzidła.
• Przygotowanie darów – kapłan ofiaruje Bogu chleb i wino i prosi o to, aby przemieniły się w Ciało i Krew Chrystusa
• Okadzenie darów i ołtarza – stosowane podczas uroczystych Mszy świętych.
• Lavabo – tak zwane obmycie rąk kapłana. Ministranci podchodzą z lawaterzem (miseczka i dzbanuszek – zamiast dzbanuszka można użyć ampułki z wodą) i ręczniczkiem do kapłana. Następuje obmycie jego rąk (następnie wyciera je w ręczniczek). Symbolikę gestu wyrażają słowa, które podczas obmycia wypowiada kapłan: „Obmyj mnie, Panie z mojej winy i oczyść mnie z grzechu mojego”.
• Modlitwa nad darami – jest to modlitwa pochodząca z formularza (oficjum) na dany dzień. Jest ona podsumowaniem (kończy) obrzędów przygotowania darów i swego rodzaju wprowadzeniem do Modlitwy eucharystycznej.
• Śpiew na ofiarowanie – pieśń śpiewana podczas procesji z darami i przygotowania darów, aż do słów „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę” (lub inną formę dozwoloną przez Mszał Rzymski).
• Procesja z darami – uroczyste przyniesienie do ołtarza darów. Zazwyczaj oprócz chleba i wina zanosi się inne dary (np. chleb). Należy pamiętać, że gdy w procesji niesie się więcej darów, wtedy chleb i wino oddaje się w ręce kapłana na końcu. Procesję z darami powinni prowadzić ministranci kadzidła.
• Przygotowanie darów – kapłan ofiaruje Bogu chleb i wino i prosi o to, aby przemieniły się w Ciało i Krew Chrystusa
• Okadzenie darów i ołtarza – stosowane podczas uroczystych Mszy świętych.
• Lavabo – tak zwane obmycie rąk kapłana. Ministranci podchodzą z lawaterzem (miseczka i dzbanuszek – zamiast dzbanuszka można użyć ampułki z wodą) i ręczniczkiem do kapłana. Następuje obmycie jego rąk (następnie wyciera je w ręczniczek). Symbolikę gestu wyrażają słowa, które podczas obmycia wypowiada kapłan: „Obmyj mnie, Panie z mojej winy i oczyść mnie z grzechu mojego”.
• Modlitwa nad darami – jest to modlitwa pochodząca z formularza (oficjum) na dany dzień. Jest ona podsumowaniem (kończy) obrzędów przygotowania darów i swego rodzaju wprowadzeniem do Modlitwy eucharystycznej.
2. Modlitwa eucharystyczna:
• Dialog przed prefacją – dialog celebransa z wiernymi bezpośrednio poprzedzający prefację.
• Prefacja – hymn dziękczynny, śpiewany lub recytowany przez celebransa. Bezpośredni wstęp do tzw. kanonu mszalnego. W polskiej edycji Mszału Rzymskiego jest 90 prefacji recytowanych i 97 śpiewanych.
• Sanctus – aklamacja „Święty, Święty, Święty”.
• Wspomnienie tajemnicy dnia – podczas niedziel, uroczystości i niektórych świąd odmawia się dodatkowe teksty (np. w Święto Przemienienia Pańskiego).
• Epikleza – prośba kierowana do Boga, aby zesłał Ducha Świętego, by Ten swoja mocą przemienił chleb i wino w Ciało i Krew Pańską.
• Konsekracja – moment, podczas którego prawdziwie dokonuje się przemiana chleba i wina w Ciało i Krew Pańską. Po słowach konsekracji chleba i wina, kapłan przez moment ukazuje wiernym Święte Postacie.
• Aklamacja po przeistoczeniu – wyznanie tajemnicy wiary, które wypowiada się na stojąco. Rozpoczyna ją kapłan i wraz z ludem ją kończy. Ma ona 4 formy: “- GC: Oto wielka tajemnica wiary. Lud: Głosimy śmierć… “- GC: Wielka tajemnica wiary. Lud: Ile razy… “- GC: Uwielbiajmy tajemnicę wiary. Lud: Panie, Ty nas… “- GC: Tajemnica wiary. Lud: Chrystus umarł…
• Anamneza – „Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Przede wszystkim pamiątka męki, śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Chrystusa. “• Modlitwa ofiarnicza – „Pokornie błagamy, aby Duch Święty…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Ofiarowanie Bogu Ciała i Krwi Chrystusa, jak i swojego życia.
• Modlitwy wstawiennicze – podkreślają modlitwę nie tylko, za zgromadzonych na Eucharystii, ale za cały Kościół oraz żywych i umarłych jego członków.
• Doksologia końcowa – „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…” (modlitwa ta w każdej Modlitwie eucharystycznej jest taka sama). Jest to najważniejsza doksologia w czasie Mszy świętej. „Amen” ludu wypowiadane na jej końcu jest, tak samo jak doksologia, najważniejsze podczas Mszy świętej i potwierdza uczestnictwo wiernych w Modlitwie eucharystycznej i wiarę w wydarzenia, które przed chwilą miały miejsce (konsekracja) – można to nazwać podpisem wiernych pod Modlitwą eucharystyczną i jej potwierdzeniem. Doksologia jest również modlitwą wychwalającą Trójcę Świętą.
• Dialog przed prefacją – dialog celebransa z wiernymi bezpośrednio poprzedzający prefację.
• Prefacja – hymn dziękczynny, śpiewany lub recytowany przez celebransa. Bezpośredni wstęp do tzw. kanonu mszalnego. W polskiej edycji Mszału Rzymskiego jest 90 prefacji recytowanych i 97 śpiewanych.
• Sanctus – aklamacja „Święty, Święty, Święty”.
• Wspomnienie tajemnicy dnia – podczas niedziel, uroczystości i niektórych świąd odmawia się dodatkowe teksty (np. w Święto Przemienienia Pańskiego).
• Epikleza – prośba kierowana do Boga, aby zesłał Ducha Świętego, by Ten swoja mocą przemienił chleb i wino w Ciało i Krew Pańską.
• Konsekracja – moment, podczas którego prawdziwie dokonuje się przemiana chleba i wina w Ciało i Krew Pańską. Po słowach konsekracji chleba i wina, kapłan przez moment ukazuje wiernym Święte Postacie.
• Aklamacja po przeistoczeniu – wyznanie tajemnicy wiary, które wypowiada się na stojąco. Rozpoczyna ją kapłan i wraz z ludem ją kończy. Ma ona 4 formy: “- GC: Oto wielka tajemnica wiary. Lud: Głosimy śmierć… “- GC: Wielka tajemnica wiary. Lud: Ile razy… “- GC: Uwielbiajmy tajemnicę wiary. Lud: Panie, Ty nas… “- GC: Tajemnica wiary. Lud: Chrystus umarł…
• Anamneza – „Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Przede wszystkim pamiątka męki, śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Chrystusa. “• Modlitwa ofiarnicza – „Pokornie błagamy, aby Duch Święty…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Ofiarowanie Bogu Ciała i Krwi Chrystusa, jak i swojego życia.
• Modlitwy wstawiennicze – podkreślają modlitwę nie tylko, za zgromadzonych na Eucharystii, ale za cały Kościół oraz żywych i umarłych jego członków.
• Doksologia końcowa – „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…” (modlitwa ta w każdej Modlitwie eucharystycznej jest taka sama). Jest to najważniejsza doksologia w czasie Mszy świętej. „Amen” ludu wypowiadane na jej końcu jest, tak samo jak doksologia, najważniejsze podczas Mszy świętej i potwierdza uczestnictwo wiernych w Modlitwie eucharystycznej i wiarę w wydarzenia, które przed chwilą miały miejsce (konsekracja) – można to nazwać podpisem wiernych pod Modlitwą eucharystyczną i jej potwierdzeniem. Doksologia jest również modlitwą wychwalającą Trójcę Świętą.
3. Obrzędy Komunii Świętej:
• Wezwanie do Modlitwy Pańskiej – wezwanie wiernych przez kapłana do odmówienia „Ojcze nasz”. W Mszale Rzymskim pojawia się osiem formuł wezwania do Modlitwy Pańskiej, ale kapłan zawsze to wezwanie może ułożyć sam.
• Modlitwa Pańska – tej modlitwy chrześcijan nauczył sam Jezus Chrystus. W Ewangelii pojawiają się dwie wersje „Ojcze nasz” – u św. Mateusza (Mt 6, 8b-15) i św. Łukasza (11, 1-4). Modlitwa Pańska jest stawiana jako wzór modlitwy chrześcijańskiej. Gdy „Ojcze nasz” odmawia się na Mszy na jej końcu nie wypowiada się „Amen”.
• Embolizm – modlitwa, którą wypowiada kapłan (zamiast „Amen”). Jest ona przedłużeniem „Ojcze nasz” i rozwinięciem ostatniej prośby. Ma ona charakter błagalny – o uwolnienie całej wspólnoty spod mocy zła (szatana). Lud całą modlitwę kończy aklamacją: „Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki.”
• Obrzędy pokoju – umocnienie wiernych we wspólnocie i miłości. Bezpośrednie przygotowanie do przyjęcia Komunii Świętej. Znak pokoju można sobie przekazać przez skinienie głową; podanie ręki (wtedy do drugiej osoby mówi się: „Pokój z tobą”, na co druga osoba dopowiada „Amen”.); kapłani mogą się chwytać za łokcie i skinąć do siebie głową.
• Agnus Dei – śpiew „Baranku Boży”. Wezwanie „zmiłuj się nad nami” można powtarzać wiele razy (zależy to od czasu łamania chleba), natomiast wezwanie „obdarz nas pokojem” wypowiada (wyśpiewuje) się tylko raz, na końcu. Podczas śpiewu odbywa się łamanie chleba (wspomniane wcześniej) i obrzęd zmieszania postaci eucharystycznych.
• Komunia Święta – gdy kapłan rozpoczyna spożywanie Ciała Pańskiego rozpoczyna się śpiew na komunię. Jeśli nie ma śpiewu wtedy kapłan (czy upoważniony świecki) odczytuje antyfonę (po komunii kapłana, a przed komunią ludu, lub zaraz po komunii ludu). Po komunii świętej można odśpiewać pieśń dziękczynną, przez która wszyscy będą uwielbiać Boga (dziękczynienie).
• Modlitwa po Komunii – ostatnia modlitwa odmawiana z formularza (oficjum) na dany dzień. Kończy ona obrzędy Komunii Świętej, jak i całą Liturgię Eucharystyczną.
• Wezwanie do Modlitwy Pańskiej – wezwanie wiernych przez kapłana do odmówienia „Ojcze nasz”. W Mszale Rzymskim pojawia się osiem formuł wezwania do Modlitwy Pańskiej, ale kapłan zawsze to wezwanie może ułożyć sam.
• Modlitwa Pańska – tej modlitwy chrześcijan nauczył sam Jezus Chrystus. W Ewangelii pojawiają się dwie wersje „Ojcze nasz” – u św. Mateusza (Mt 6, 8b-15) i św. Łukasza (11, 1-4). Modlitwa Pańska jest stawiana jako wzór modlitwy chrześcijańskiej. Gdy „Ojcze nasz” odmawia się na Mszy na jej końcu nie wypowiada się „Amen”.
• Embolizm – modlitwa, którą wypowiada kapłan (zamiast „Amen”). Jest ona przedłużeniem „Ojcze nasz” i rozwinięciem ostatniej prośby. Ma ona charakter błagalny – o uwolnienie całej wspólnoty spod mocy zła (szatana). Lud całą modlitwę kończy aklamacją: „Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki.”
• Obrzędy pokoju – umocnienie wiernych we wspólnocie i miłości. Bezpośrednie przygotowanie do przyjęcia Komunii Świętej. Znak pokoju można sobie przekazać przez skinienie głową; podanie ręki (wtedy do drugiej osoby mówi się: „Pokój z tobą”, na co druga osoba dopowiada „Amen”.); kapłani mogą się chwytać za łokcie i skinąć do siebie głową.
• Agnus Dei – śpiew „Baranku Boży”. Wezwanie „zmiłuj się nad nami” można powtarzać wiele razy (zależy to od czasu łamania chleba), natomiast wezwanie „obdarz nas pokojem” wypowiada (wyśpiewuje) się tylko raz, na końcu. Podczas śpiewu odbywa się łamanie chleba (wspomniane wcześniej) i obrzęd zmieszania postaci eucharystycznych.
• Komunia Święta – gdy kapłan rozpoczyna spożywanie Ciała Pańskiego rozpoczyna się śpiew na komunię. Jeśli nie ma śpiewu wtedy kapłan (czy upoważniony świecki) odczytuje antyfonę (po komunii kapłana, a przed komunią ludu, lub zaraz po komunii ludu). Po komunii świętej można odśpiewać pieśń dziękczynną, przez która wszyscy będą uwielbiać Boga (dziękczynienie).
• Modlitwa po Komunii – ostatnia modlitwa odmawiana z formularza (oficjum) na dany dzień. Kończy ona obrzędy Komunii Świętej, jak i całą Liturgię Eucharystyczną.
OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA
Obrzędy zakończenia opuszcza się (ewentualnie można podać ogłoszenia), gdy zaraz po Mszy świętej ma miejsce inny obrzęd liturgiczny (nabożeństwo). Wtedy to błogosławieństwo i rozesłanie ludu jest na końcu danego obrzędu liturgicznego (nabożeństwa), np. błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem po adoracji.
1. Ogłoszenia – pojawiają się zazwyczaj w niedziele. Nie powinny przybierać formy homilii, czy kazania. Ich forma powinna być treściwa, tak, by nie nużyć wiernych.
2. Pozdrowienie kapłańskie – kwestia kapłana - „Pan z Wami”. Na co lud odpowiada „I z duchem twoim”.
3. Błogosławieństwo – „Niech was błogosławi…” – wypowiadając te słowa kapłan kreśli znak krzyża nad ludem, który się wykonuje znak krzyża na sobie. Błogosławieństwo może mieć jeszcze formę uroczystą, pontyfikalną lub (i) być poprzedzone modlitwą nad ludem.
4. Rozesłanie – „Idźcie w pokoju Chrystusa”. Jeśli w Eucharystii bierze udział diakon, wtedy do niego należy wypowiedzenie słów rozesłania. W pewien sposób są one posłaniem wiernych do swoich domów, aby tam przekazywali to, czym obdarował ich Bóg podczas Eucharystii.
5. Zejście – może mieć formę krótką (kapłan(i) wraz z asystą udają się najkrótszą drogą do zakrystii) lub uroczystą (procesja zejścia – porządek taki sam, jak przy procesji wejścia, ale bez Ministrantów Kadzidła). Zejściu towarzyszy pieśń. Oczywiście przed zejściem z prezbiterium do zakrystii kapłan(i) i (gdy jest) diakon całują ołtarz i przyklękają przed tabernakulum (gdy w środku jest Przenajświętszy Sakrament) – potem następuje uformowanie procesji, gdy ma miejsce uroczysta Msza święta.
2. Pozdrowienie kapłańskie – kwestia kapłana - „Pan z Wami”. Na co lud odpowiada „I z duchem twoim”.
3. Błogosławieństwo – „Niech was błogosławi…” – wypowiadając te słowa kapłan kreśli znak krzyża nad ludem, który się wykonuje znak krzyża na sobie. Błogosławieństwo może mieć jeszcze formę uroczystą, pontyfikalną lub (i) być poprzedzone modlitwą nad ludem.
4. Rozesłanie – „Idźcie w pokoju Chrystusa”. Jeśli w Eucharystii bierze udział diakon, wtedy do niego należy wypowiedzenie słów rozesłania. W pewien sposób są one posłaniem wiernych do swoich domów, aby tam przekazywali to, czym obdarował ich Bóg podczas Eucharystii.
5. Zejście – może mieć formę krótką (kapłan(i) wraz z asystą udają się najkrótszą drogą do zakrystii) lub uroczystą (procesja zejścia – porządek taki sam, jak przy procesji wejścia, ale bez Ministrantów Kadzidła). Zejściu towarzyszy pieśń. Oczywiście przed zejściem z prezbiterium do zakrystii kapłan(i) i (gdy jest) diakon całują ołtarz i przyklękają przed tabernakulum (gdy w środku jest Przenajświętszy Sakrament) – potem następuje uformowanie procesji, gdy ma miejsce uroczysta Msza święta.
Opracował: Beder KTJ